filipów
Niegdyś miasto, dziś wieś gminna - położony jest nad doliną rzeki Rospudy i południowego krańca Jeziora Kamienistego. Jest to miejscowy ośrodek handlu i usług rolniczych oraz rzemieślniczych.
W 1513 roku Fotian Szembel otrzymał od Zygmunta I Starego ziemię, na której założył Szembelowo i Dowspudę. Na terenie właśnie tych wsi powstał Filipów, którego początki sięgaja 1565 r. Przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim otrzymało miasto 8 września 1570 roku, a także herb z wizerunkiem raka. Nazwa Filipów wywodzi się od rzeczki Filipówki, dopływu Rospudy, która również na odcinku od Jeziora Kamiennego do Długiego była nazywana Filipówką.
W Filipowie istniało także - pierwsze na Suwalszczyźnie gimnazjum. Założył je lekarz królewski Mikołaj Bucelli, wspierany przez starostę Krzysztofa Morsztyna i mieszczan filipowskich. Od 1570 roku Filipów wraz z okolicznymi dobrami, stanowił starostwo. Jego pierwszym starostą był włoch Aleksander Gwagnin.
Pod koniec XVI wieku miasto było liczącym się ośrodkiem arianizmu. Urodził się tu znany teolog i działacz ariański Andrzej Wiszowaty. Również przez jakis czas mieszkał Faust Socyn, włoski teolog i przywódca odłamu arianów polskich, zwanych socynianami.
Historycznie miasto posiadało cztery "przedmieścia" - obecnie wsie sołeckie: Jemieliste, Olszankę, Szafranki i Wólkę. Drogą podziałów majątkowych, na dawnych włókach miejskich powstały już w czasach współczesnych kolonie, które należą do Filipowa jako Filipów I, II, III, IV.
Filipów kilkakrotnie wyludniał się z powodu pożarów i epidemii. Na przykład padł pastwą grabieży podczas "potopu szwedzkiego", po przegranej bitwie przez hetmana Gosiewskiego (bitwa pod Filipowem).
Rozkwit miasta przypada na pierwszą połowę XIX wieku. W 1827 roku posiadało 323 domy i 2326 obywateli. W okresie międzywojennym w Filipowie mieszkało 1500 osób, których znaczną część stanowili Żydzi i Niemcy.
W 1870 roku Filipów stracił prawa miejskie - ale nie na swoim znaczeniu. Był silnym ośrodkiem handlu i przemytu przygranicznego, a to szczególnie dzięki pobliskiej komorze celnej (koło Mieruniszek). Rozwijał się także przemysł włókienniczy.
Od 1909 roku w Filipowie zaistniała - w adaptowanym po karczmie żydowskiej budynku- kaplica mariawitów. Druga powstała w Tabałówce, gdzie do kościoła przystąpiła cała wieś i jej okolica. Gmina mariawitów czerpała dochody głównie z pracy szwalni żeńskiej. Z nich wystawiono duży drewniany dom, w którym stworzono kaplicę, ochronkę, szwalnię i mieszkanie księdza Hrynkiewicza oraz pomieszczenia dla sióstr zakonnych. Miejscowe władze kościoła rzymsko-katolickiego podjęły silną kontrakcję przeciw mariawitom. Między innymi zabroniono katolikom kupowania taniej, szytej przez siostry marawickie, odzieży. To znacznie podkopało mariawickie finanse. Liczba wyznawców spadła do 200. Obecnie gmina już nie istnieje.
Katolicka parafia filipowska datuje się od 1571 r. Obecny, murowany kościół został zbudowany w latach 1841-1842. Do zabytków zalicza się też drewniana dzwonnica i murowana plebania z połowy XIX wieku.
ARIANIZM- jedna z najważniejszych herezji w dziejach chrześcijaństwa, której twórcą był Ariusz. Herezja ta została potepiona przez Kościoł na Soborze Nicejskim I oraz Konstantynopolitańskim I (IV w.). Arianie odrzucali nauke o Trójcy Świętej, odmawiając boskości Jezusowi Chrystusowi. Przyjmowali za dogmat jedyność Boga i zaprzeczali zmartwychwstaniu ciał - co wypływało z przekonania, iz smierć Jezusa nie był ani ofiarą, ani zadośćuczynieniem za grzechy ludzkości. Jezus według nich, ukazał jedynie drogę wiodąca do zbawienia. Pierwotnie ich poglądy również dotyczyły wspólnoty dóbr, sprzeciwu wobec państwa i prawa świeckiego, oraz zasady bezwzględnego potępiania wojen. Socynianizm póżniej odstąpił od tych poglądów, pozostając przy ostatnim.
MARIAWICI - Kościół, którego początki siegają 1893 roku. Wywodził się z katolicyzmu i w swej nazwie akcentował szczególny kult maryjny (Maria vitae). Ich centrum obecnie istnieje w Płocku, zaś inne duże skupisko (po rozłamie w 1935 r.) w Felicjanowie. Mariawici odrzucają takie dogmaty kościoła rzymskokatolickiego jak nieomylność papieża oraz niepokalane poczęcie Marii panny. Uznają siedem sakramentów - w tm że spowiedź niekoniecznie przed kapłanem. Liturgię odprawiają w języku polskim, odrzucają kult obrazów i wiarę w cuda. W 1906 r. papież Pius X rzucił na nich klątwę, co dało początek prześladowaniom .
Informacje zaczerpnięto z :
- S.Maciejewski "Po ziemi Suwalskiej"
- S.Maciejewski "Szlakami Północnej Suwalszczyzny"
- I.W. Baturowie "Po ziemi Augustowskiej"
- W.Batura "Szlakami Południowej Suwalszczyzny"
- J.Bacewicz "Podstawy wiedzy regionalnej ziemia suwalska"