puńsk
Puńsk był wymieniany już jako miasto na szlaku wiodącym z Merecza do Wiżajn już w 1612 roku. Początek dla miasteczka dał leśniczy Stanisław Zaliwski w 1597 roku, fundując kościół parafialny i zezwalając na targi. W 1647 roku król Władysław IV nadał mu prawa magdeburskie z zezwoleniem na targi. Przydzielił również 60 włók ziemi. Miasteczko jednak słabo się rozwijało. Dotknęły je liczne zniszczenia w czasie "potopu szwedzkiego". W 1800 roku liczyło 583 mieszkańców i niemal tyle samo 20 lat później. Posiadało około 80 domów. Ponieważ następne dziesięciolecia nie przynosiły poprawy - nie było targów i jarmarków- mieszczanie postanowili zrzec się praw miejskich (1852 rok).
Obecnie Puńsk jest siedzibą gminy, zamieszkałą w 80 procentach przez autochtonicznią ludność narodowości litewskiej. Pielęgnują oni swą kulturę, język oraz tradycję. Także według królewskiego dokumentu, proboszczem w parafii Puńsk musiała zostać osoba znająca język litewski. Wspomniana parafia powstała z momentem wystawienia pierwszego kościoła w 1597 r. Obecna murowana świątynia pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP została ukończona w 1881 r. Budowla ma styl neogotycki z elementami neoromańskimi.
Puńsk jest ważnym ośrodkiem kulturalnym Litwinów w Polsce. Działają tu aktywnie między innymi Wspólnota Litwinów w Polsce, Dom Kultury Litewskiej z częścią muzealną, Liceum Ogólnokształcące z litewskim językiem wykładowym oraz kilka zespołów ludowych. Ukazuje się także dwutygodnik "AUSRA" - "JUTRZENKA". Okolice Puńska zachwycają pięknem krajobrazów, niepowtarzalną kulturą regionu. Kultywowana jest tradycja litewska.
Na terenie miasteczka znajduje się wiele zabytków:
- Kościół parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, murowany, 1877-1881 r.
- Synagoga ze szkołą talmudyczną, ul. Mickiewicza 58, drewniana, pocz. XX w.
- Spichlerz koło Plebanii, drewniany z drugiej poł. XIX w.
- 2 kaplice grobowe
- Plebania
- Cmentarz parafialny
- Cmentarz rzymskokatolicki nad jeziorem
- Cmentarz żydowski
- Cmentarz ewangelicki
Informacje zaczerpnięto z :
- S.Maciejewski "Po ziemi Suwalskiej"
- S.Maciejewski "Szlakami Północnej Suwalszczyzny"
- I.W. Baturowie "Po ziemi Augustowskiej"
- W.Batura "Szlakami Południowej Suwalszczyzny"
- J.Bacewicz "Podstawy wiedzy regionalnej ziemia suwalska"