szurpiły - góra zamkowa
Szurpiły zostały założone przez kamedułów wigierskich w 1685 r., na miejscu osady drwali. Dziś jest to niewielka wieś letniskowa, bardzo ładnie położona na polodowcowej wysoczyźnie, przy południowej granicy Suwalskiego Parku Krajobrazowego.
W okolicach Szurpił występują duże anomalie magnetyczne, spowodowane głębokimi pokładami rud żelaza. Wokół jest bardzo dużo jezior, zwanych ogólnie szurpilskimi. Należą do nich Jeglóweczek, Jeglówek, Tchliczysko, Szurpiły i Kopane.
Niedaleko - oddalona o dwa kilometry od wsi - jest Góra Zamkowa, która uchodzi za jeden z najpiękniejszych zakątków Suwalszczyzny. Jej bezpośrednie otoczenie to zalesiona Góra Kościelna i Góra Cmentarna oraz cztery jeziora - Szurpiły, Tchliczysko, Jeglówek i Jeglóweczek. Wierzchołek Góry Zamkowej wznosi się ponad 45 m nad powierzchnię otaczających ją jezior i 228,1m nad poziom morza. Do dziś można dostrzec - przyglądając się zboczom góry - trzy pierścienie ziemnych wałów obronnych, umocnionych głazami. To pozostałość z bogatej przeszłości historycznej tego miejsca - obok Osinek, Szwajcarii i Żywej Wody największy obiekt archeologiczny Suwalszczyzny. Oczekuje na pełne poznanie i opisanie.
Według legendy Góra Zamkowa została usypana przez ludzi, a dawno temu stał na niej zamek książąt litewskich do obrony z krzyżakami. Wewnątrz góry były lochy. Wokół góry miała być siedziba duchów i złych czarów. Ponoć nazwa jeziora Kluczysko pochodzi od utopionego klucza pobliskiego zamku. Znaleziskami po tamtych czasach są znalezione groty strzał. W okresie średniowiecza mieściło się tu grodzisko Jaćwingów, w skład którego wchodziły jeszcze osady z jeziorami, Góra Cmentarna, Góra Kościelna, Wyspa Pustelnia na Jeziorze Szurpiły oraz wyspy na jeziorze Jeglówek.
Za czasów Jaćwieskich Góra Zamkowa wraz z całym jeziornym otoczeniem oraz wzniesieniami Góry Kościelnej i Cmentarnej - pełniła bardzo ważną funkcję osadniczą, obronną i kultową. Z tego też powodu była odpowiednio zabezpieczona wałami obronnymi, a w jej otoczeniu systemem fortyfikacji - podwójnym rzędem palisadowego muru umocnionego kamieniami. Aby zabezpieczyć się od południa, wykopano szeroki kanał, który wypełniły wody Tchliczyska. Od strony Góry Kościelnej warowni bronił wysoki mur kamienny, z czasem rozebrany na budowę traktu z Suwałk do Jeleniewa. System obronny uzupełniały strażnickie wieże na wyspach jezior Szurpiły i Jeglówek. Taki wygląd grodu jest datowany na X-XIII wiek. Osadnictwo Góry Zamkowej sięga jednak znacznie wcześniejszych czasów. Między III, a II wiekiem przed naszą erą stały tu drewniane domostwa otoczone palisadą. Budynki posiadały konstrukcję słupową ze ścianami bocznymi z plecionki oklejonej gliną. W osiedlu mieszkało około 30-50 osób. Był też warsztat odlewniczy.
W początkach okresu rzymskiego ta osada obronna została Jezioro Tchliczysko z charakterystycznymi mętnymi wodamirozbudowana. Stworzono wówczas cały majdan grodziska z domami o konstrukcji zrębowej 5x5 m z jednoizbową sienią przy wejściu. Prawdopodobnie tam też chowano spalone szczątki zmarłych. Mieszkańcy znali uprawę roślin i hodowlę zwierząt. Znaleziono także formy do odlewów brązu, ceramikę i ozdoby. W końcu I lub początku II wieku, domy na Górze Zamkowej strawił pożar.
Przez blisko 300 lat - do V wieku nikt tu nie mieszkał. Od VIII lub IX wieku góra staje się ośrodkiem kultu, gdzie palono ofiarne ognie i czczono święte drzewa. Ginęli tu także ludzie, składani w ofierze. Miejsce to ponownie zasiedlono i w XI wieku poważnie wzmocniono (wał obronny wynosił ponad 800 m długości). W tym okresie góra wraz ze swym otoczeniem stanowiła centrum osadnicze jednego z dużych plemion jaćwieskich. Historycy uważają, iż grodzisko było ośrodkiem włości Kresima - kunigasa Skomandra. Próbował on zjednoczyć całą Jaćwież, w celu walki z Krzyżakami (niestety bezskutecznie).W dokumencie krzyżackim z 1425 roku, góra określana jest jako "potężne grodzisko Surpyl", które Kryżacy kilkakrotnie, lecz daremnie próbowali zdobyć.
Twierdza ostatecznie została zdobyta dzięki zdradzie kilku- zapewne głodnych - wojowników jaćwieskich. Po zdobyciu, Krzyżacy warownię zburzyli.Po upadku Jaćwingów na górze mieli swój zamek obronny Litwini. Później stał tu dwór myśliwski. Obok, na Górze Kościelnej archeolodzy odnaleźli resztki świątyni, nie wiadomo - czy pogańskiej, czy może już ochrzczonych w 1387 r. Litwinów. Natomiast na Górze Cmentarnej odkryto ślady cmentarzyska.
Informacje zaczerpnięto z :
- S.Maciejewski "Po ziemi Suwalskiej"
- S.Maciejewski "Szlakami Północnej Suwalszczyzny"
- I.W. Baturowie "Po ziemi Augustowskiej"
- W.Batura "Szlakami Południowej Suwalszczyzny"
- J.Bacewicz "Podstawy wiedzy regionalnej ziemia suwalska"